Formularium Ouderenzorg
Neuropathische pijn
Literatuur geraadpleegd tot: 31/10/2022
- De klassieke niet-narcotische analgetica zijn vaak onvoldoende werkzaam bij neuropathische pijn, maar individuele respons is mogelijk.
- Bepaalde antidepressiva en anti-epileptica zijn werkzaam gebleken om neuropathie te verlichten, in het bijzonder bij diabetische en postherpetische neuropathie.
- De keuze voor een specifiek geneesmiddel (nortriptyline, gabapentine of duloxetine) is afhankelijk van de patiëntenkarakteristieken, comorbiditeiten, de mogelijke nevenwerkingen en de oorzaak van de neuropathie.
- Combinatietherapie wordt niet geadviseerd bij ouderen gezien het risico op nog meer ongewenste effecten.
- Voor trigeminusneuralgie wordt nog steeds carbamazepine geselecteerd. Geen enkel ander geneesmiddel werd in deze indicatie voldoende bestudeerd. Strikte opvolging van mogelijke ongewenste effecten is essentieel bij het opstarten van deze medicatie (zie medicatiefiche).
Belangrijkste wijzigingen
- Amitriptyline wordt niet meer als eerste keuze naar voor geschoven bij ouderen gezien ongunstig bijwerkingenprofiel (bv. de sterke anticholinerge ongewenste effecten).
- De keuze voor een specifiek geneesmiddel (nortriptyline,gabapentine of duloxetine) is afhankelijk van de patiëntenkarakteristieken, comorbiditeiten, de mogelijke nevenwerkingen en de oorzaak van de neuropathie.
- Combinatietherapie wordt niet geadviseerd bij ouderen gezien het risico op nog meer ongewenste effecten.
- Voor trigeminusneuralgie wordt nog steeds carbamazepine geselecteerd. Strikte opvolging van mogelijke ongewenste effecten is essentieel bij het opstarten van deze medicatie (cfr medicatiefiche).
Definitie en indeling
Men onderscheidt klassiek twee soorten pijn: nociceptieve en neuropathische pijn.
Neuropathische pijn is dikwijls het gevolg van letsels van perifere zenuwen. De pijn kan een brandend of zeurend karakter hebben. Er kan ook een abnormale gevoeligheid voor normaal niet-pijnlijke prikkels optreden
Herpes zoster
Herpes zoster kan gepaard gaan met acute pijn en met een persisterende pijn die gedurende een min of meer lange periode aanhoudt (postherpetische pijn). Deze persisterende pijn komt frequenter voor bij ouderen en bij personen met ernstige immunodeficiëntie. De aanpak van de acute pijn en de preventie van postherpetische pijn wordt besproken in het hoofdstuk 'Dermatologie' : zie [indications:148]. Hier gaan we in op de behandeling van postherpetische pijn.
Centrale neuropathie na een CVA
Het is verrassend dat centrale neuropathie na een CVA, die een frequente oorzaak blijkt te zijn van neuropathie bij rusthuisbewoners, niet onderzocht werd in belangrijke studies
Diabetische neuropathie
16 tot 26% van de diabetici zou aan neuropathische pijn lijden veroorzaakt door diabetes
Diagnostiek
Pijn is een subjectieve ervaring. Om adequaat voor te schrijven, moet de arts zich dus baseren op wat de patiënt wil en kan meedelen, op de observatie van de patiënt (een belangrijke taak voor het paramedisch personeel) en op het volgen van de parameters waarvan men aanneemt dat ze karakteristiek zijn voor een patiënt met pijn.
Correcte evaluatie van de pijn is een voorwaarde voor adequate pijnstilling
- Anamnese: Pijn kan geëvalueerd worden door te luisteren naar de patiënt, hem rechtstreeks te bevragen en/of de patiënt te observeren. De pijn wordt ook best beschreven naar aard (scherp, knagend, brandend, …), locatie en uitstraling, aangezien dit weerslag heeft op de manier van behandelen.
- Evaluatieschalen: Voor een goede beoordeling van de pijn is het aangewezen een aangepaste evaluatieschaal te gebruiken. Een visueel-analoge schaal (VAS) wordt vaak gebruikt, maar is de meest abstracte schaal. Een Numerical Rating Scale (NRS), een schaal met een score van 0 (geen pijn) tot 10 (ergst denkbare pijn), wordt het meest gebruikt
$ . Bij personen met cognitieve stoornissen is dit vaak moeilijk, hoewel uit onderzoek blijkt dat de meerderheid wel één of andere pijnschaal kan begrijpen. Er zijn minstens 28 schalen gepubliceerd voor ouderen die zich niet meer verbaal kunnen uiten of ernstige cognitieve stoornissen vertonen. De best gestructureerde schalen omvatten volgende elementen: gelaatsexpressie, negatieve stemgeluiden, lichaamstaal, verandering in gebruikelijke activiteiten, wijzigingen in interactie met anderen en veranderde mentale status$ . Er bestaat echter geen referentieschaal waarvan het klinisch nut gevalideerd werd$ . Het volstaat niet de intensiteit van de pijn te beoordelen. Het is ook noodzakelijk de beleving ervan te evalueren, net als de emotionele en functionele impact en de weerslag op de verschillende aspecten van het leven van de betrokkene (Comprehensive geriatric pain assessment). Dit maakt het mogelijk de diagnose te verfijnen en een beter gerichte behandeling uit te werken$ .
Behandeling
Geselecteerd
Medicamenteus
Keuze is afhankelijk van de patiëntenkarakteristieken, comorbiditeiten en de mogelijke nevenwerkingen. Eén van de keuzes: Bij diabetische neuropathie of postherpetische neuralgie: tricyclische antidepressiva
Geselecteerde geneesmiddelen: nortriptyline
Werkzaamheid
- Tricyclische antidepressiva zijn de best onderzochte antidepressiva (grootste aantal studies) bij verschillende vormen van neuropathie: amitriptyline, desipramine, imipramine en nortriptyline
$ . Deze meta-analyse stelt dat er matige bewijzen zijn voor de werkzaamheid van de tricyclische antidepressiva in geval van neuropathische pijn. - Patiënten die TCA’s kregen, rapporteren in vergelijking met patiënten die een placebo kregen significant vaker een algemene verbetering van hun conditie en vermindering van hun pijn met ten minste 30% (middelmatige kwaliteit van bewijs)
$ $ . - De bewijskracht van werkzaamheid van imipramine in geval van neuropathie is zwak
$ . - Nortriptyline heeft blijk gegeven van enige werkzaamheid ten opzichte van placebo in geval van centrale neuropathie
$ . - Een review van de beschikbare RCT's over neuropathische pijn toont aan dat tricyclische antidepressiva, gabapentine en pregabaline even werkzaam zijn wat betreft het aantal patiënten met minstens 50% pijnverlichting, en evenveel studie-uitval veroorzaken omwille van de ongewenste effecten
$ .
Veiligheid
- Voorzichtigheid is geboden bij kwetsbare ouderen vanwege een grotere gevoeligheid voor de anticholinerge en cardiovasculaire bijwerkingen. Er bestaat een risico op orthostatische hypotensie (met verhoogd valrisico), verminderd reactievermogen en blaasretentie
$ .
Selectie
- Diabetische neuropathie: keuze tussen nortriptyline, duloxetine en gabapentine afhankelijk van de patiëntkarakteristieken, comorbiditeiten, contra-indicaties en de mogelijke nevenwerkingen.
- Postherpetische neuropathie: keuze tussen nortriptyline en gabapentine, afhankelijk van de patiëntkarakteristieken, comorbiditeiten, contra-indicaties en de mogelijke nevenwerkingen.
- Gebruik van tricyclische antidepressiva is tegenaangewezen bij dementie, geslotenhoekglaucoom, hartgeleidingsstoornis, prostatisme of voorgeschiedenis van urineretentie omwille van het risico op verergering van deze aandoeningen
$ . - Nortriptyline geeft minder anticholinerge ongewenste effecten dan amitriptyline.
Keuze is afhankelijk van de patiëntenkarakteristieken, comorbiditeiten en de mogelijke nevenwerkingen. Eén van de keuzes: Bij diabetische neuropathie of postherpetische neuralgie: gabapentine
Geselecteerde geneesmiddelen: gabapentine
Werkzaamheid
-
Gabapentine en pregabaline zijn de bestudeerde anti-epileptica in geval van neuropathie (behalve carbamazepine voor trigeminusneuralgie)
$ . Deze meta-analyse stelt dat er harde bewijzen zijn voor de werkzaamheid van deze anti-epileptica in geval van neuropathische pijn. -
Volgens een review van de Cochrane Collaboration kan gabapentine in een dosis van 1.200 mg of meer chronische neuropathische pijn aanzienlijk verlichten bij ongeveer twee keer meer patiënten dan placebo
$ . -
Een netwerk meta-analyse toont de werkzaamheid van carbamazepine, gabapentine en pregabaline op korte termijn aan ten opzichte van placebo om de pijn bij diabetische neuropathie te verlichten. Zij wijst op de afwezigheid van eenduidige gegevens over de relatieve werkzaamheid van de verschillende geneesmiddelen met gevalideerde werkzaamheid in deze indicatie
$ .
Veiligheid
-
Gabapentine gaat (net als pregabaline) gepaard met soms ernstige lever- en bloedtoxiciteit
$ .
Conclusie
-
Gabapentine kan worden aanbevolen voor postherpetische neuralgie en diabetische neuropathie
$ . Ze kan voorgesteld worden voor andere neuropathieën waar zij statistisch significant werkzaam is gebleken: dwarslaesie, chronische myalgie van de kauwspieren, fibromyalgie, ischias$ .
Keuze is afhankelijk van de patiëntenkarakteristieken, comorbiditeiten en de mogelijke nevenwerkingen. Eén van de keuzes: Bij diabetische neuropatie: duloxetine
Geselecteerde geneesmiddelen: duloxetine
Werkzaamheid
- Duloxetine is efficiënter dan placebo
$ . - Duloxetine en venlafaxine zijn antidepressiva uit de groep van de serotonine- en noradrenalineheropnameremmers (SNRI's). Zij werden beoordeeld in geval van neuropathie
$ . Volgens deze meta-analyse beschikken we over harde bewijzen van de werkzaamheid van de SNRI's in geval van neuropathische pijn. - Een netwerk meta-analyse toont de werkzaamheid op korte termijn en versus placebo aan van de antidepressiva uit de groep van de serotonine- en noradrenalineheropnameremmers (duloxetine en venlafaxine) om de pijn bij diabetische neuropathie te verlichten. Zij vermeldt ook de afwezigheid van duidelijke gegevens over de relatieve werkzaamheid van de verschillende geneesmiddelen met gevalideerde doeltreffendheid in deze indicatie
$ . - Volgens een praktijkrichtlijn van een Europese Task Force is duloxetine werkzaam voor de behandeling van diabetische neuropathie, met een even hoge bewijskracht als de tricyclische antidepressiva, venlafaxine en de anti-epileptica gabapentine en pregabaline
$ . - Diabetische neuropathie is de enige erkende indicatie van neuropathische pijn voor duloxetine.
Veiligheid
Ongewenste effecten van duloxetine zijn die van de SSRI's, cardiovasculaire ongewenste effecten, hepatitis, Stevens-Johnson-syndromen, hyperglykemie bij diabetici, (vooral gastro-intestinale) bloedingen, hyponatriëmie, mictiestoornissen, urineretentie
Geselecteerde geneesmiddelen
Bij trigeminusneuralgie: Carbamazepine
Geselecteerde geneesmiddelen: carbamazepine
Carbamazepine wordt sinds lang gebruikt bij trigeminusneuralgie en aanbevolen als eerste keuze
Veiligheid
Voorzichtigheid is geboden bij kwetsbare oudere patiënten en bij ernstige hart- en vaatziekten, lever- en nierziekten. Bijwerkingen ter hoogte van het centraal zenuwstelsel kunnen op overdosering wijzen. Monitoring van het bloedbeeld aan het begin van de behandeling en periodiek gedurende de behandeling is noodzakelijk.
Beenmergdepressie, verslechtering van de leverfunctie of ernstige allergische huidreacties zijn redenen om de behandeling te beëindigen.
Conclusie
Carbamazepine blijft de eerstekeuzebehandeling voor trigeminusneuralgie op basis van de klinische praktijk en bij consensus en niet op basis van studies met een hoge methodologische waarde.
Als de medicamenteuze behandeling faalt, moet men een chirurgische behandeling overwegen
Paracetamol op proef
Geselecteerde geneesmiddelen: paracetamol
De klassieke niet-narcotische analgetica blijken vaak onvoldoende werkzaam bij neuropathische pijn
Er bestaat geen enkele valide publicatie over de werkzaamheid van paracetamol (alleen of in combinatie met codeïne of dihydrocodeïne) om neuropathische pijn te verlichten
Niet geselecteerd
Medicamenteus
Amitriptyline
- Voorzichtigheid is geboden bij kwetsbare ouderen vanwege een grotere gevoeligheid voor de anticholinerge en cardiovasculaire bijwerkingen. Er bestaat een risico op orthostatische hypotensie (met verhoogd valrisico), verminderd reactievermogen en blaasretentie
$ . - Nortriptyline geeft minder anticholinerge bijwerkingen en veroorzaakt over het algemeen minder snel orthostatische hypotensie dan amitriptyline.
NSAID's
Er zijn geen bewijzen die het gebruik van orale NSAID's ondersteunen of weerleggen voor de behandeling van neuropathische pijn
Narcotische analgetica
De werkzaamheid van narcotische analgetica (morfine, fentanyl, tramadol) bij neuropathische pijn is aangetoond in verschillende studies, maar de resultaten van de studies voor werkzaamheid op korte termijn zijn contradictorisch, er is in risico van bias op middellange termijn en onzekerheid over effect bij chronische neuropathie
Een review van de Cochrane Collaboration
Er zijn onvoldoende gegevens om de plaats van deze geneesmiddelen te bepalen ten opzichte van de tricyclische antidepressiva of van de andere gebruikte analgetica.
Pregabaline
Volgens een review van de Cochrane Collaboration is van pregabaline, een aan gabapentine verwant geneesmiddel, een aanzienlijke werkzaamheid aangetoond bij diabetische neuropathie en bij postherpetische neuropathie
In de afwezigheid van een directe vergelijking is er geen bewijs dat pregabaline superieur is aan gabapentine. Dit duurdere geneesmiddel wordt slechts terugbetaald bij onvoldoende doeltreffendheid van amitriptyline
Er werden gevallen van zelfmoordgedachten gerapporteerd bij patiënten die behandeld werden met gabapentine en pregabaline
Preparaten met vitamine B
Er is een totaal gebrek aan onderbouwing van het gebruik van vitamine B-preparaten bij pijnlijke neuropathie
Oxycodon
Een systematische review van de Cochrane Collaboration wijst erop dat er geen goed bewijs is van de werkzaamheid van oxycodon bij de behandeling van postherpetische of diabetische neuropathie
Buprenorfine
Er zijn onvoldoende bewijzen om het nut van buprenorfine in geval van neuropathie te aanvaarden of te weerleggen
Topiramaat
Topiramaat is niet efficiënter dan placebo om diabetische neuropathie te verlichten (dit is de enige onderzochte indicatie voor neuropathie van topiramaat)
Topiramaat is in België niet geregistreerd voor deze indicatie.
Lamotrigine
Een systematische review van de Cochrane Collaboration toont geen significante werkzaamheid aan (ten minste 50% pijnverlichting) van lamotrigine versus placebo in geval van neuropathische pijn
Bij één persoon op 27 wordt een cutane rash vastgesteld
Antipsychotica
Onderzoek naar de werking van bepaalde antipsychotica versus placebo of actief vergelijkend middel voor de behandeling van neuropathie is niet duidelijk bepaald, er zijn tegenstrijdige resultaten
Citalopram, paroxetine en venlafaxine
Citalopram, paroxetine en venlafaxine zijn werkzaam gebleken bij diabetische neuropathie, maar de bewijskracht is beperkt
Lokale behandelingen: capsaïcine, lidocaïne
Capsaïcine
- Capsaïcine kan efficiënt zijn in geval van diabetische neuropathie en postherpetische neuralgie
$ $ . - De applicatie van een pleister met 8% capsaïcine gedurende 30 tot 90 minuten, voorbehouden voor ziekenhuisgebruik in België, blijkt werkzaam bij postherpetische neuralgie of neuralgie gerelateerd aan een HIV-infectie
$ $ . Deze vorm is niet inferieur aan pregabaline bij patiënten met perifere postherpetische, posttraumatische of andere niet-diabetesgerelateerde neuropathie$ . - Er zijn onvoldoende bewijzen voor een klinisch relevante werkzaamheid bij diabetische neuropathie
$ $ . - Capsaïcine geeft vaak een branderig gevoel ter hoogte van de applicatieplaats, meestal matig en voorbijgaand van aard, maar soms kan dit ernstig zijn en noodzaakt het tot de stopzetting van de behandeling
$ .
Lidocaïne
- Lidocaïnepleisters 5% hebben een matig effect bij de behandeling van neuropathische pijn
$ . - Een meta-analyse van de Cochrane Collaboration besluit dat er geen goede onderbouwing is voor de werkzaamheid van topisch lidocaïne bij neuropatische pijn
$ . - Erytheem is het belangrijkste lokale ongewenste effect, maar bij passage naar de systemische circulatie werden bradycardie, ernstige hypotensie en convulsies gerapporteerd.
- De behandeling is duur; terugbetaling kan onder sommige voorwaarden worden aangevraagd voor patiënten met postherpetische neuralgie.
Associatie van geneesmiddelen
- Een combinatie van verschillende geneesmiddelen wordt vaak gebruikt om neuropathische pijn bij volwassenen te verlichten.
- Een literatuuroverzicht toont gunstige resultaten (studies met kleine populaties en op korte termijn) maar ook meer ongewenste effecten
$ . - Voor 2 studies die een associatie van gabapentine met een opioïde versus een opioïde in monotherapie vergeleken, is de meerwaarde in werkzaamheid van de associatie significant, maar de klinische relevantie moet nader bepaald worden. Het is niet mogelijk om op basis van evidentie een associatie boven een andere aan te bevelen
$ . - De studie COMBO-DN, gepubliceerd in 2013, toont geen meerwaarde aan van de combinatie duloxetine + pregabaline versus de respectievelijke monotherapieën in hoge dosis voor de behandeling van diabetische neuropathie
$ . - Er is gebrek aan meer specifieke gegevens bij ouderen.